Ostadar.org / Urretxu-Zumarragako Ostadar Mendi Taldea
Ostadar.org / Urretxu-Zumarragako Ostadar Mendi Taldea [eu]   [es]
 [ Hemen zaude:   ]
   
Beitia argazkia

Datorren 2019ko maiatzaren 19an, Urretxu-Zumarragan, Iñaki Beitiaren omenezko 23. Mendi-martxa antolatuko dugu.

Behar duzun informazio guztia http://www.beitia.org webgunean aurkituko duzu.

Goierriko Bira

Hona hemen, Goierriko Bira egin eta gero, talde eta banakoen eskura uzten dugun informazioa.

Behar duzun informazio guztia hemen aurkituko duzu.

Gaurko eguraldia



Baldin eta...

Zure aldentzearen armiarma iluna
ene azalean betiko ibiliko bada ere, ibil dadila,
baina jakin dezala nire azalak osorik iraunen duela.
Nire gogoa, izan zen denboran galdu behar bada,
galdu dadila, ez dadila itzuli,
jakinen baitut nik beste maiztasun batez arnasa hartzen.
Ene begiak hildako laztanetan betiko korapilatzen badira,
korapilaturik gera daitezela,
begiak geratuko baitzaizkit arimarik dudan artean.

Nire eskuak zure eskuengana ez badira itzultzen,
ez daitezela itzuli,
eskuetako eskularrurik gabe
bizitza laztantzen ikasi dut-eta.
Halabeharrez betirako joan bazara
eta halaxe nahi duzulako,
ongi, lagun,
baina jakin ezazu zauria hor den arren benetan pozten naizela,
eta aldi berean, poztasun horrek min egiten didala.

-Josetxo Los Arcos Ansorena-
OHARRA: Jatorrizkoaren itzulpena.

Noain - ERRENIEGA (1.037 m - El Perdón) - Belaskoain

GR-220, Iruñerriari Biraren 2. Etapa.
Erreniega mendian, Iruñerriko biraren 2. etapan
Erreniega mendian, Iruñerriko biraren 2. etapan
—© Iñigo Lete—
Egin klik handiago ikusteko
(38,402 byte)

IRUÑEKO ARROARI ITZULIA emanez egingo dugun bigarren etapa dugu hau. Aski gizatiarturiko ingurunea bisitatuko dugu, non errepideak, pistak, haize-sorgailuek gurekin batera bide osoan izango ditugun.

NOAIN [450m] (0 Km - 0h): Noainerako sarrera biribilgunea. Zulueta Kontzejuaren kalea H-rantz hartuko dugu, ondoren Iturribide kaletik bira egingo dugu biribilgune batera (0,3 Km - 5’) iritsi arte (HE). Eliza bat izango dugu aurrez aurre. Ventura Rodríguez kalea haren eskuinetik hartuko dugu eta ondoren handik behera egiten duen errepidetik jarraituko (GETZEko errepidea, gaztelaniazko bertsioan Salinas de Pamplona) futbol-zelai baten ondotik igaroz. Bidegurutze batera (0,5 km - 8’) iritsiko gara, eta ezkerretik jarraituz, trenbidearen azpitik igaroko dugu beste aldera (0,9 Km-15’).

Tunela pasatu bezain laster biribilgune batera iritsiko gara, industrialde baten ondoan hain zuzen. Ondoren, EIE norabidean Getzerantz hartuko dugu, beste biribilgune batera iritsi arte (1,4 Km - 20'). Ezkerrerantz 90 graduko bihurgunea egingo dugu, H. norabidean, Elorz ibaiaren gaineko zubitik igaroko gara, eta handik denbora gutxira errepidea zeharkatuz, errepidearen ondotik H-rantz ere doan pista hartuko dugu aurrera jarraitzeko. Laster 90º-ko bira egingo dugu eta industrialde baterantz igoko gara. Burdin hesia ezkerrean utziz, berau inguratuz jarraituko dugu enpresa baten sarreraraino iritsiz, bertan bertara iristen errepidea hartuko dugu (2,1 Km - 25’). Bidegurutze batera iritsi arte errepidetik jarraituko dugu, guk biribilguneraino daraman eskuineko errepidea hartuko dugu (2,7 Km - 30') eta GETZEko [429 m] sarreraraino eramango gaitu. Apur bat lehenago, eskuinean hilerria ikusiko dugu.

Ezkerrerantz 90º-ko bihurgunea egingo dugu H-ko norabidean. Errepidea 350 bat metroko tartean jarraituko dugu -gainalde batera eramango gaituena- eta ezkerrean mankomunitateko ponpatze-estazioa ikusiko dugu, eta ...

Irakurri gehiago [+] 
Eranskina (1)

2012ko apirilaren 12an.

Errenega, Erreniega, El Perdón...

Erreniegako mendizerra (gaztelaniaz El Perdón bezala ezaguna, baita Sierra de la Reniega bezala ere), Iruñetik hegoalderantz 10 kilometrotara kokaturik dago eta 1.030 metroetaraino iristen den goiko kotara iristen da; Etxauriko haranetik Carrascal porturaino hedatzen da. Mendi honen erdian Erreniegako mendatea dago, eta bertatik igarotzen dira Gareserako Iruñetik doazen erromesak. Azkenaldian, horrela deitu izan zaio bestalde, Asterain eta Undio udalerrien artean, Iruñea eta Logroño batzen bertatik igaro den errepide nazionaleko kota garaienari, 679 metroko garaieran hain zuzen. Hala eta guztiz ere, Erreniegako ataka historikoa, mendebalerago dago, 970 metroko garaieran, bi haize-errota-errenkadaren artean, Zarikiegi eta Uterga bitarteko bide tradizionala libre uzten dituztelarik. XIX mendearen erdialdera arte, hemen goian Barkameneko Birjinari eskainitako ermita eta erromes-ospitalea izan ziren. Hortik datorkio izena mendateari, baita mendiari ere, egun biak Erreniega zein Perdón izenak jasotzen dituelarik. Dena dela, Erreniega edo Errenega edo Perdón izan, komeni zaigu aurrerago toponimiari buruz dugun informazioa irakurtzea.

Mendia 1994an Nafarroako lehen haize-zentrala bertan ezarri zelako ezaguna da. Gaur egun, 40 haize-sorgailu kokatzen dira bertan. Haren inguruan kokatutako herriak nagusiki nekazaritzatik bizi dira, artadiak, hariztiak eta ameztiak direla inguruko basoak osatzen dituzten zuhaiztiak; toponimiak salatzen duen bezala, Errenegan iraganean pagadiak izan ziren.

Toponimoak

Toponimo tradizionala Errenega da, (Erreniega edo Erreniaga bezala aldaerekin). Nolanahi ere, gaztelaniazko El Perdón-en forma ez dirudi berria denik.

Jimeno Juríoren arabera, goiko atakan bidearen alboan zeuden "Errenegako edo Barkameneko gure Andrearen ("Nuestra Señora de Reniega o del Perdón") basilika eta ermita, -Nuestra Señora de la Perdonanza bezala ere ezaguna, Donejakue Bidearen erdian Andre Mariarenganako santutegia- eta bere ospitalea. Sarbide-bidea Asterainen (XVI. mendean) Perdonança bidea, Pordonangara bidea, eta geroago Perdona bidea, esanahiarekin ezagutu ziren (guztiek 'barkamenaren bidea' esanahia dute). Izenaren jatorriaren gaineko elezahar hutsalak alde batera utzita, Erdi Aroko zapore handiko Andre Mariaren tituluak hemen irabaz zitzaketen barkamen-pribilegioak gogoratzen ditu, hilobi apostolikorainoko bidea jarraitzea eragotzita zuten erromesek beren ibilera hemen Errenegan amaitu izan balute bezala.

Mikel Belaskok, toponimiari buruzko adituak dioen arabera, gailur honen izendapen zaharra, esanahi ilunekoa, Errenega zen, baina Barkameneko Birjinak heldutako ospeagatik gero, Perdonabizkar (Barkameneko bizkarra) deitzera pasatu zen. Paraleloki, Erreniegaren, Errenegaren erromantzatutako aldaera izena hedatu zen (Erreniega lekuizena, 'ie' diptongoarekin erromantzatutako hitza da argi eta garbi). «Hala ere, Barkameneko Gure Andrearen Ermitaren (Nuestra Señora del Perdón) izen onak izendapen hau baztertu zuen», dio Belaskok.

XIII mendean altxatuta, ermita honek garrantzi handia izan zuen, ibiltaria «hemen bere erromesaldia Santiago Compostelakoan bukatzerakoan lortuko zituen grazia beretara heltzen zenez gero. Hots, bere bekatuen barkamena lortzen zuen eta heriotzarik egotekotan bere osasun espirituala bermatzen zuen amaitzeko geratzen zitzaion bidean».

Basilika zein ospitalea XIX. mendean desagertu ziren, baina orduko mendira hedatu zen El Perdón izena.

Luis Mirandak, Asteraineko historialari zaleak dion bezala santutegia, Erdi Aroan "Cofradía del Santo Hospital y Basílica del Nuestra señora del Perdón" izena zuen elkarte ezagun batez babesturik izan zen. «Kofradia honekin lotuta, Copurú izeneko Errepublika bat omen zegoen -"de seis lugares que llaman del Copurú"-, Errenega mendiaren iparraldeko hainbat herriz osaturik, horien artean Asterain, Undio, Larraia, Muru Asterain, Baternain eta Zarikiegi. Ospitalearen eta ermitaren mantenuari laguntzeaz gain, kofradia honek bere bazkideentzako dirua uzten zuen, bere lurperatzeak ordaintzen zituen eta Errenegako atakatik igarotzen ziren oinezkoei eta erromesei laguntzen zien». 1615ean basilika eta ospitalea ermitau edo ospitale zaintzaile senar-emazte bikote batek zaintzen zituen, hauek behartsuez arduratzen eta gaixoak Gendulainerantz edo Akiturrainerantz garraiatzen zituzten. Juanes de Irisarri eta Juana de Esain, "en esta casa y sancto ospital de Nuestra Señora del Perdón" bizi zirelarik, euren testamentuan (1591) "dentro del cuerpo y basílica" ehorz zitzaten eskatu zuten, eurentzako Asteraingo elizgizonek hileta-elizkizunak, bederatziurrenak, eta hil eta gero lehen urtea amaierako ospakizunak bertan egin zitzaten eskatuz.

Frantziarrek ermita indarrez ebatsi zuten Independentziaren gerran, eta behin betiko desagertu zen XIX mendearen. Orduan, birjinaren irudia Asteraineko elizara eraman zuten gaur egun mantentzen den tokian.

Zergatik Errenega...

Gailurra gaztelaniaz Alto de la Reniega eta euskaraz Erreniega ezagutzen bada, berau azaltzen duen kondaira bat dagoelako da. Ondoren hemen azalduko dugu.

Donejakue bidearekin lotutako beste inguru asko bezala, Errenegako mendatea leku magikotzat ikusita dago. Tontorrera iritsi baino lehen, Iruñea Zizur Txikia, Gendulain eta Zairikiegitik datorren ibiltaria, mendiaren magaldean aspaldian Reniega iturri gisa ezaguna izan zen ur gardenetako iturri batekin egiten du topo (gaur egun Gambellacos izenarekin ezagutzen da Asteraineko udalerrian kokaturik dagoen iturria).

Juan Ramón Corpasek "Curiosidades de Navarra" bere liburuan jasotako elezahar zahar baten arabera, deabrua, itxura oneko gazte itxuran, uda erdian mendatea igotzen ari zen ibiltari egartsuari agertu omen zitzaion. Deabruak freskatzea eta Jainkoz arnegatzen bazuen edateko aukera eskaini zion, baina erromesak eskaintzari uko egin. Orduan, deabruak berriro ere tentatu zuen, iradokiz beharbada likido preziatua jasotzeko Ama Birjinari uko egitea nahikoa izango litzatekeela esanda. Oraingo honetan ere ibiltariak ez zuen eskaintza onartu. Azken eskaintza bezala, Satanek ura lortzeko Santiago apostoluaz arnegatzearekin nahikoa izango litzatekeela apuntatu zuen. Baina erromesak tentazioa berriro ukatu zuen eta zeruetako laguntza eskatuz otoitz egiten hasi zen. «Orduan, deabruzko gaztea desagertu zen sufre-hodei baten artean, eta bere lekuan iturri kristalinoa agertu zen, eta bertan egarria ase zuen».

Hau da, deabruak ura eskaini ohi zien erromesei bere arimaren truke hauek mendiko gailurrera iristean, haiek bere fedeaz 'arnega edo uka zezatela' egitearen truke.

Elezahar honetaz gain, Asterain herriak Barkameneko birjinak protagonista izanda, hainbat mirarizko gertakari ere erregistratzen ditu. Haietako batzuk hiletsitako erromesak sendatzearekin erlazioa dute, eta bestetzuk inguruneko nekazariei emandako laguntzekin hain zuzen. Ezagunenetako bat, mendizerraren ingurunean lanean ari zen Adioseko nekazari batena da. «Zalditeriak uxatu ziren, eta oin bateko bridetan lotutako zihoan gizona arrastatu zuten», Luis Mirandak dio. «Bere burua arriskuan ikusiz, nekazaria Barkameneko birjinari gomendatu zitzaion, eta honek heriotza segurutik libratu zuen».

Erreniega tokian Tartalo (edo Torto) agertzen den lekua, euskal mitologiako beste elezahar batzuetan, da. Tartalo-k (edo Torto) ziklope bat ordezkatzen du ohitura antropofagoekin eta portaera izugarriarekin. Mendietan bizi zen, mendi honetako iturri batzuen arabera eta ardiak jaten zituen, pertsonak ... Izaki itzela da indar itzelarekin, hil zela bere giza harrapakinen bat putzu batera jauzi egin ondoren jarraituz itota dion euskal elezahar zaharra egonez.

Nafarroan beste leku-izenekin gertatu diren bezala, XIX. mendetik aurrera hagionimoa (santu-izena) leku-izen zaharra ordezkatuz joan da. Gainera Erreniega edo Erreniaga Franko Andiaren eta Franko Txikiaren lurretan banatzen zen ere, hots larreak nafar libre guztientzat dauden lurralde irekia.

Burdinazko siluetak

Nahiz eta gaur Asteraineko elizan aurkitu, Barkameneko birjina mendizerrako bi herrien arteko herrietan partekatutako irudia izan da. Duela urte batzuk, haize-zentralaren ezarpenaren ondoren, EHN enpresak (gaur egun Acciona) ermita zaharreko hondarrekin idulki bat eraiki zuen, eta Santiagorako erromesaldietako oroitzapenezko eskultura bat Vicente Galbete artista nafarrari eskatu zion. Harrez geroztik, inguruneko hainbat herrik abuztuaren 30a erromesaldian igotzen dira, bere leku tradizionalean Barkameneko patroia ohoratzearren.

Monumentu multzo honi esker, Errenegako portuak nolabait bere sinbologia tradizionala berreskuratu du, Donejakue bidearekin eta bi isurialdeetako herrien topaketarekin lotuta hain zuzen. Nafarroako Donejakue Bidearen Lagun Elkarteak bultzaturik, Galbeteren eskultura xaflan eginda dago eta garai desberdineko erromes segizioak haize-erroten lerrokatzearekin hemen gurutzatzen direla irudikatzen du. Hortik lanak duen eslogana: «haizearen bidea izarretakoarekin gurutzatzen den tokian».

1996an jarri zenetik, eraikuntza honek zabaltze handia izan du komunikabideetan, baita Nafarroako sustapen turistikoko karteletan ere.

Bere egileak dion bezala, eskultura-multzoak bidearen bilakaera iradokitzen du historian zehar. «Lehendabizi, laguntzarik gabe doan pertsonaia dago, bidea bilatuz bezala, airea usain eginez. Ondoren, erabakiak argiago dituen beste bat dator, eta gero merkatariko, merkatari, zaldunez etab. osatutako beste talde bat, kopuruan eta tamainan hazten ari direnak. Hauek Donejakue bidearen apogeoa irudikatzen dute Erdi Aroko garaian. Geroago, irudiak pixka bat bakantzen dira, XVIII. mendearen gainbeheratik gaur egungo goren unera iritsi arte gogoratuz». Gaur mendatera igotzen diren erromesek xaflazko silueten segizioari gehitzen zaizkiela ematen du, Iruñerriko arroaren zerumuga ederrean ebakitzen direlarik.

Gailurreriako zentral eolikoak.

1990eko hamarkada mendiaren itxura erabat aldatu zen, Nafarroako gobernuaren zentral eoliko berrien eraikuntza hastean. 1994ean lehen aire-sorgailua jarri zen, eta 2008an berrogei ziren Erreniega mendian zeuden aire-sorgailuak. Aire-sorgailuak honako guneetan daude, Zarikiegi, Asterain, Undio, Frankoandia etxaldea, Beraskoain, Zabaltza, Gares, eta Arraitza.

Telebista hedagailua.

2012an bestalde Erreniega mendian jarri zuten Euskal Telebista euskaraz ikusteko hedagailu bat, eta, beraz, hara begira zeuden antenek jaso ahal izan zuten seinalea, hedagailua epailearen aginduz berriz kendu arte. Izan ere, itzaltze analogikoarekin nafarrak euskarazko ETB gabe geratu dira... Egun Iruñerrian diren euskaldunek ETB gabe jarraitzen dute.

ITURRIAK:

[-] Itxi 
Eranskina (2)

2012ko apirilaren 12an.

Josetxo Los Arcos Ansorena

Irakurri gehiago [+] 
Eranskina (3)

2008ko irailak 7

Done Jakue 'Bideak'

Done Jakue Bidea Penintsula Iberikoa eta Europa osotik abiatuta, Santiago de Compostela hiriburura, Jakue apostoluaren erlikiak gurtzearren, erromesek egiten duten bidea da. Erdi Aroan zehar oso bide erabilia izan zen, geroago pixka bat ahaztua izan eta egun berriz indar handia hartu izan du. Askotan, bideak iraganeko Erdi Aroko galtzada zein galtzada erromatarrekin bate egiten zuen, baita transhumantzia zein merkataritzarako bideen ibilbideekin ere. Done Jakue Bidea UNESCOk GIZON-EMAKUME GUZTIEN ONDARE gisa ...

Irakurri gehiago [+] 
Eranskina (4)

2008ko irailak 7

Liber Sancti Iacobi liburua (Done Jakueren liburua).

Irakurri gehiago [+] 
Eranskina (5)

2008ko irailak 7

VII. KAPITULUA: Done Jakue Bideko jendeen ezaugarriak eta herrialdeen izenak.

Irakurri gehiago [+]